Αποτέλεσμα ερευνητικής εργασίας και αρχειακής τεκμηρίωσης, η μονογραφία διεξέρχεται με παραστατικότητα άγνωστες και αγνοημένες πτυχές της ελληνικής μεταπολεμικής πολιτικοοικονομικής ζωής.
Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται η μονογραφία ΑΣΠΡO: οι αγελαδοτρόφοι του Ασπρόπυργου – Αριστερά και Σχέδιο Μάρσαλ και η συνεργασία της με το Ίδρυμα Βασιλείου Τσίγκου.
Το 1947, στη διάρκεια του Εμφυλίου, ένας συνεταιρισμός αγελαδοτρόφων στον Ασπρόπυργο, με δηλωμένη αριστερή πολιτική ταυτότητα, αναζητά αμερικανική χρηματοδότηση μέσω του Σχεδίου Μάρσαλ. Ο Ευάγγελος Αβέρωφ, ο Νίκος Μομφερράτος, ο Αδαμάντιος Πεπελάσης, ο Ανδρέας Παπανδρέου, ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης αλλά και ο Στυλιανός Παττακός συμμετέχουν, εκουσίως ή ακουσίως, στο παρασκήνιο μίας ιστορίας που θα μπορούσε να είναι το πιο χαρακτηριστικό αλλά και το πιο αντιφατικό παράδειγμα της αγωνιώδους προσπάθειας μίας κοινωνίας να επιβιώσει και να προοδεύσει.
Διαβαστε παρακάτω μερικά αποσπάσματα από το βιβλίο
Η ΑΣΠΡÓ, βιομηχανία γάλακτος, παρουσιάζει ένα ιδιαίτερον ενδιαφέρον, όχι διότι είναι δημιούργημα του Συνεταιρισμού Αγελα- δοτρόφων Ασπροπύργου, αλλά διότι ευρίσκεται μέσα εις την ίδια την ωραίαν αυτή κωμόπολιν και αποτελεί μέρος της ζωής της και της ζωής των κατοίκων της. Ως αποτέλεσμα δε αυτού του γεγονότος έχομεν την δημιουργίαν μιας νέας καταστάσεως από πάσης πλευράς.
Η βιομηχανία, εν προκειμένω, εκπληροί ένα πολύ ευρύ εκ- πολιτιστικόν ρόλον. Βελτιώνει και αυξάνει την ποιότητα και την ποσότητα του γάλακτος, κατά κεφαλήν αγελάδος και ως συνόλου. […] Βελτιώνει και αυξάνει την παραγωγήν τροφών κατ’ έκτασιν και στρεμματικήν απόδοσιν. Δημιουργούνται και άλλα, πολλά οφέλη, όπως θα ίδωμεν κατωτέρω, και διά τους ίδιους τους παραγωγούς και διά το σύνολον του έθνους. Η βιομηχανία που σας παρουσιάζομεν είναι της κατηγορίας των τροφίμων και απολύτου αγροτικού χαρακτήρος. Και το εργοστάσιόν της, η έδρα της, και τα γραφεία της ευρίσκονται εντός της κωμοπόλεως Ασπροπύργου, η οποία απέχει από τας Αθήνας περί τα 18 χιλιόμετρα.
Έχει σημασίαν να γνωσθή ότι η δημιουργία της ΑΣΠΡÓ, που η ονομασία της προέρχεται από την συγκοπήν της λέξεως Ασπρόπυργος, ήτο αποτέλεσμα αφυπνίσεως και συνειδητοποιήσεως του αισθήματος αυτοσυντηρήσεως μιας μερίδος αγελαδοτρό- φων εκεί, οι οποίοι υφίσταντο την αγρίαν εκμετάλλευσιν των εμπό- ρων του γάλακτος.
«Το εργοστάσιον της ΑΣΠΡÓ ιδρύθη και ελειτούργησε τον Οκτώβριον του 1951. Και είναι, όπως αναφέραμεν, δημιούργημα του Συνεταιρισμού των Αγελαδοτρόφων Ασπροπύργου, ο οποίος υφίσταται από του 1935. Όλο το γάλα που βιομηχανοποιεί το εργοστάσιον της ΑΣΠΡÓ προέρχεται από αγελάδες του Ασπροπύργου, αι οποίαι ανήκουν απο- κλειστικώς εις μέλη του συνεταιρισμού των.»
Η ΑΣΠΡÓ ίσως να υστερή εις όγκον, κρύβει όμως δυναμισμόν, ο οποίος απορρέει μέσα από ένα δυνατόν αίσθημα αυτοσυντηρήσεως των Αγελαδοτρόφων Ασπροπύργου, αυτό το αίσθημα που τους ωδή- γησε εις την δημιουργίαν του εργοστασίου παστεριωμένου γάλακτος.
Το εργοστάσιον της ΑΣΠΡÓ και τα γραφεία της, με τας αποθήκας διά τροφάς, είναι δύο μεγάλα κτίρια, μοντέρνα και κομψά, τα μόνα κτίρια που ξεχωρίζουν εις την κωμόπολιν αυτήν και αποτελούν το στόλισμά της. Είναι η έκφρασις του πολιτισμού της αλλά, γενικώ- τερον, και του ελληνικού πολιτισμού.
Η μεγάλη μεταβολή στη ζωή του Ασπρόπυργου σημειώνεται στα τέλη της δεκαετίας του 1920, αρχές της δεκαετίας του 1930. Είναι η εποχή που ιδρύονται οι πρώτες βιομηχανικές μονάδες και εγκαθίστανται στην παράλια πλευρά του οι πρώτοι «ξένοι» εργάτες. Παρά το γεγονός ότι η έλευσή τους δεν διαταράσσει ιδιαίτερα την καθημερινότητα στην κλειστή κοινωνία των Αρβανιτών, αποτελεί το πρώτο βήμα για τις επικείμενες αλλαγές, που αποκτούν συμβολική έκφραση με την ανέγερση του πλέον προβεβλημένου τοπόσημου, του κεντρικού ρολογιού της κωμόπολης. Το έργο, δε, αποπερατώνεται με δωρεά των ΑΧΕΠΑΝΣ.
Η οργάνωση του βίου στον Ασπρόπυργο ακολουθεί τις συνήθειες της αρβανίτικης κοινότητας και την παράδοση της αγροκαλλιέργειας του Θριάσιου Πεδίου. Οι κάτοικοί του βιοπορίζονται κατά κύριο λόγο από τη γεωργία, τροφοδοτώντας την κεντρική αγορά της Αθήνας με οπωροκηπευτικά. Η εισαγωγή της χρήσης των μηχανών, είτε για την άντληση νερού είτε για άλλες εργασίες στα χωράφια, στα χρόνια του Μεσοπολέμου βελτίωσε τις συνθήκες, ενώ εντατικοποίησε προφανώς και την παραγωγή.
Η αγελαδοτροφία και η ανάπτυξή της στην περιοχή εντάσσεται σε αυτό το πλαίσιο. Η εκτροφή βοοειδών δεν ήταν κάτι ασύνηθες τόσο στην Πελοπόννησο όσο και στις περιοχές γύρω από την Αττική. Λόγω του ότι η κτηνοτροφία βασιζόταν στη νομαδική πρακτική – για λόγους ανεύρεσης τροφής για τα ζώα – και περιστρεφόταν γύρω από την αποκαλούμενη «οικο- νομία του μαλλιού», τα αιγοπρόβατα θεωρούνταν πιο προσοδο- φόρα και πιο διαχειρίσιμα. Καθώς όμως τα μέσα καλλιέργειας της γης διευκόλυναν την παραγωγή ζωοτροφής, ήταν επόμε- νο να αυξηθεί και ο πληθυσμός των οικόσιτων ζώων. Πολύ δε περισσότερο όταν άρχισε να γίνεται αντιληπτή η αγοραστική αξία μίας αγελάδας. Κάπως έτσι ξεκίνησε στον Ασπρόπυργο η αγελαδοτροφία, η οποία οργανώθηκε πιο συστηματικά κατά τη μεσοπολεμική περίοδο.
Το 1936, χρονιά ίδρυσης του Συνεταιρισμού, η εγχώρια πραγματικότητα διαμορφώνεται από την πολιτική αναμέτρηση κομμουνισμού-εθνικοσοσιαλισμού. Ηγετικές μορφές που κυριάρχησαν στην πολιτική σκηνή τις προηγούμενες δε- καετίες φεύγουν από τη ζωή – ο Βενιζέλος, ο Τσαλδάρης, ο Παπαναστασίου και ο Μιχαλακόπουλος το 1938. Η ελληνική οικονομία, παρά τους κλυδωνισμούς που της προκάλεσε η στά- ση πληρωμών το 1932 και η διεθνής ύφεση, επέδειξε ανθεκτικοτητα. Η ένταξη της χώρας στο συμψηφιστικό σύστημα συναλλαγών (clearing) έδωσε ανάσα στον παραγωγικό και εμπορικό της τομέα μεν, προκάλεσε νέους πονοκεφάλους δε. Η μεγέθυνση της ανισορροπίας εις βάρος του ελληνικού λογαριασμού από τις εξαγωγές καπνού στη Γερμανία δημιούργησε πιέσεις στο εσωτερικό με αλυσιδωτές επιπτώσεις. Καλλιεργητές και κτηνοτρόφοι αποτελούν έναν από τους κρίκους αυτής της αλυσίδας. Στον Ασπρόπυργο η ομάδα που εμπνέεται και προχωρά στην ίδρυση του Συνεταιρισμού πρόσκειται ιδεολογικά στο Κομμουνιστικό Κόμμα.
«Ο Συνεταιρισμός κερδίζει γρήγορα την εμπιστοσύνη των αγελαδοτρόφων. Από τα μερικές δεκάδες μέλη κατά την ίδρυσή του, ξεπερνά τα 100 δύο χρόνια αργότερα (1938) και φτάνει τα 400 στις αρχές του πολέμου. Αυξητική πορεία παρουσιάζει, όπως είναι φυσικό, και το ζωικό κεφάλαιο, με τις αγελάδες να αριθμούν κάποιες εκατοντάδες το 1936 και να ξεπερνούν τις 2.500 το 1940. Σημαντικό παράγοντα για τη συσπείρωση των αγελαδοτρόφων στον Ασπρόπυργο αποτελεί η δημιουργία του πρώτου εργοστασίου παστεριωμένου γάλακτος στην Ελλάδα»
Βιογραφικό
Η Μαρία Σαμπατακάκη σπούδασε Ιστορία στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και στο Πανεπιστήμιο του Ελσίνκι, Λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ και ήταν υπότροφος του The Fund for American Studies. Ξεκίνησε την ερευνητική διαδρομή της στο Ιστορικό και Διπλωματικό Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών και στο Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ). Είναι δημιουργός του ≪hιστορισταί≫, ενός πρωτότυπου σχήματος που πλέον λειτουργεί ως concept office και δραστηριοποιείται για την αξιοποίηση της πρωτογενούς ιστορικής έρευνας στους τομείς του πολιτισμού και του επιχειρείν, συνεργαζόμενο με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται η μονογραφία ΑΣΠΡO: οι αγελαδοτρόφοι του Ασπρόπυργου – Αριστερά και Σχέδιο Μάρσαλ και η συνεργασία της με το Ίδρυμα Βασιλείου Τσίγκου.